Na co dzień dużo słyszymy o ochronie danych osobowych i prywatności w Internecie. Ten temat dotyczy również badaczy społecznych, którzy przeprowadzają badania reaktywne, czyli z udziałem badanych. Są to np. wywiady lub ankiety. Czy biorąc udział w badaniach społecznych, jesteśmy anonimowi? Czym różni się anonimowość od poufności?
Ochrona danych uczestników badania
Z perspektywy etyki badań społecznych dobro osobiste badanych nie może zostać w żaden sposób naruszone. Badacze są zobowiązani m.in. do ochrony prywatności respondentów. Obliguje to do zapewnienia poufności, a najlepiej pełnej anonimowości na każdym etapie projektu. Należy pamiętać, że punktem wyjścia do badania jest świadoma zgoda respondenta na udział, a rolą badacza – poinformowanie o poziomie anonimowości. W niektórych badaniach, za zgodą uczestników, można opublikować cytaty z nazwiskiem badanego, ale tylko wtedy, gdy przed badaniem będzie o tym poinformowany i wyrazi zgodę.
Ochrona danych dotyczy zarówno badań jakościowych (wywiad, grupa fokusowa), jak i ilościowych (sondaż, ankieta). W każdym przypadku badany musi wiedzieć, jak będą przetwarzane i prezentowane jego odpowiedzi.
Poufność a anonimowość
Poufność i anonimowość są ze sobą ściśle powiązane. Nie można zaniedbać żadnej z nich w trakcie zbierania danych, ich analizy, a potem prezentacji. Wynika to z prawa do prywatności i ochrony tożsamości. Jest ono ważne w każdym badaniu, a kluczowe zwłaszcza wtedy, gdy dotyczy danych poufnych (np. preferencji politycznych, stanu zdrowia, pochodzenia).
W trakcie zbierania danych poufność jest zapewniona przez badacza, gdy nie udostępnia wiedzy o uczestnikach nikomu nieuprawnionemu.
Jeśli badacz zapewnia o anonimowości, musi dołożyć wszelkich starań, aby uzyskane dane nie zostały przedstawione tak, że da się rozpoznać autora wypowiedzi. W związku z tym prezentacja danych (np. w publikacji, raporcie, w wystąpieniu) nie może zawierać informacji o tożsamości uczestników. W tym celu dane przedstawia się zbiorczo lub opisuje ogólnie, np. „mieszkańcy osiedla X w mieście poniżej 100 tys. mieszkańców” lub „pracownicy sektora Y z firmy poniżej 300 pracowników”.
Jak zapewniamy anonimowość?
W zapewnieniu anonimowości podczas badań ankietowych pomaga nam sprawdzone oprogramowanie, jakie stosujemy w Dziale Badań i Analiz CZIiTT PW. Przygotowanie ankiety internetowej wymaga zapewnienia ochrony tożsamości, tak aby nie było możliwe powiązanie odpowiedzi z osobą, która ich udzieliła. W tym celu można zamieścić otwarty link do ankiety w przestrzeni internetowej, dostępny dla każdego zainteresowanego. Minusem takiego rozwiązania jest brak kontroli nad próbą, co niesie negatywne skutki dla reprezentatywności badania. Zagrożenie to można niwelować poprzez opracowane metryczki, która pozwala na selekcję respondentów.
Niejednokrotnie zależy nam na precyzyjnej kontroli wysyłanych ankiet, tak aby dotarły do konkretnych respondentów (np. wybranych firm, jednostek naukowych lub samorządowych i in.). Wtedy chcemy wiedzieć, którzy respondenci wypełnili już ankietę, a którym powinniśmy jeszcze o niej przypomnieć. Wtedy, w celu zapewnienia anonimowości, wgrana jest dodatkowa baza, zawierająca informacje o badanych. Każdemu respondentowi wysłany jest spersonalizowany link (tzw. token) do osobnej ankiety. Gdy respondent wypełni ankietę, system automatycznie odznaczy, że osoba ta wzięła udział w badaniu i kolejne przypomnienia nie będą wysyłane. Jednocześnie administratorzy systemu i badacze nie będą mogli powiązać badanego z jego odpowiedziami, gdyż na poziomie funkcjonalności systemu jest zagwarantowana anonimowość.
O zasadach zapewnienia poufności i anonimowości można dowiedzieć się z prezentacji The National Institutes of Health, Protecting Data Confidentiality:
https://www.youtube.com/watch?v=3vN-6A2zbsk
Gdy technika to nie wszystko
W niektórych badaniach (np. przy ankiecie wypełnianej w obecności badacza) takie rozwiązanie nie jest możliwe. Wtedy badacze są zobligowani do zachowania poufności w trakcie badania i anonimowości na poziomie prezentacji wyników, a nie na etapie zbierania danych, jak wskazano wcześniej. We wszystkich przypadkach wyniki i wnioski muszą być prezentowane tak, aby uniemożliwić identyfikację respondenta.
Dział Badań i Analiz dąży do tego, aby każde realizowane badanie było anonimowe, a w przypadku, gdy nie jest to możliwe, zapewnia pełną poufność. Wyniki badań ilościowych zawsze są prezentowane jako zbiorcze zestawienia, wykresy i tabele. Przestrzegając zasad etyki badawczej, chronimy naszych respondentów i budujemy zaufanie do prowadzonych przez nas badań.
Odnośniki
O etyce badań społecznych wato uczyć się od klasyków, między innymi z poniższych publikacji:
- Gibbs Graham, Etyka badań społecznych, video w cyklu The Ethics of Social Research. Part 3 of 3 on Practical Issues and Ethics: https://www.youtube.com/watch?v=BQeUuxIzsfU
- Mikołajczyk Barbara, Etyka w badaniach rynku [w:] „Studia Ekonomiczne / Akademia Ekonomiczna w Katowicach”, 2005, nr 35 Etyczny wymiar działalności gospodarczej: wybrane zagadnienia, s. 149-153
- Sułek Antoni, Etyczne granice eksperymentu [w:] Eksperyment w badaniach społecznych, wyd. PWN, Warszawa 1979.
Zespół badaczy
Artykuł przygotował Paweł Huras.
Zespół Działu Badań i Analiz CZIiTT PW chroni prywatność uczestników swoich badań. Budujemy zaufanie do prowadzonych przez nas działań i chętnie o nich rozmawiamy. Informacji o poufności i anonimowości w naszych badaniach udzieli każdy pracownik Działu.
Kontakt: dba.cziitt@pw.edu.pl
